Urodziła się 9 października 1907 w Dąbrowie Tarnowskiej w Małopolsce. Zmarła 19 grudnia 1996 w Ottawie, Ontario, Kanada. Została pochowana na cmentarzu w Masham pod Ottawą. Aktorka, reżyser, kierownik artystyczny teatru, pedagog, żołnierz podziemia, sybiraczka, porucznik II Korpusu, działaczka polonijna. Jadwiga była córką Karola Brauna, notariusza i Henryki z d. Miller. Wychowana była w słynnej rodzinie harcerskiej zaangażowanej w działalność społeczna i patriotyczną, której przedstawiciele przeszli wraz Nią do historii narodowej. Miała trzech starszych braci, Kazimierza, Jerzego i Juliusza. Zamężna z Ludogierdem Domańskim. Matka Bożeny Barry, pierw. Bahyrycz.
Wyksztalcenie
Studiowała język francuski na Université de Dijon we Francji. W 1932 ukończyła Wydział Aktorski w Państwowej Szkole Dramatycznej w Warszawie. Otrzymała dyplom z edukacji z University of Manitoba w 1964.
Działalność przedwojenna
W latach szkolnych należała do harcerstwa (ZHP). Po studiach, od 1932 występowała w teatrach w Wilnie, Łodzi, Bydgoszczy, Lublinie, Łucku i w Katowicach, również by szerzyć kulturę polską na prowincji.
Losy wojenne
W momencie wybuchu wojny przygotowywała się do występów w Katowicach. Od 1939 była zaprzysiężonym żołnierzem Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) gdzie pełniła rolę łączniczki między Warszawą, Wilnem, Grodnem i Białymstokiem. W styczniu 1940 została aresztowana przez NKWD i została skazana na 8 lat cięzkich robót, przeżyła więzienia sowieckie w Lidzie i w Baranowiczach, a następnie obóz pracy w Yaya na Syberii.. Po ponad półtorocznym pobycie w łagrze w 1941 została objęta amnestią po podpisaniu układu Sikroski-Majski i dołączyła do tworzącej się Armii Polskiej na Wschodzie gen. Władysława Andersa. Pełniła funkcje szyfrantki, sanitariuszki, świetliczanki i komendantki plutonu oświatowego. Tamże, wraz z Wacławem Radulskim zorganizowała i prowadziła Żołnierski Teatr Dramatyczny przy Armii Polskiej na Wschodzie, a potem przy 2 Korpusie. Był to zawodowy, najlepszy i największy z wojskowych polskich teatrów okresu wojny, pod względem jakości artystycznej jak i liczebności zespołu Z Teatrem Dramatycznym 2 Korpusu przeszła cały szlak wojenny przez Persję, Irak, Palestynę, Egipt, kampanię włoską i bitwę pod Monte Cassino, aż do Londynu. W latach 1943-48 była kierownikiem artystycznym tego tego teatru.
Zespół aktorski 2 Korpusu w Buzułuku w Kazachstanie – 1941 r. Jadwiga Domańska piąta od prawej – (fot. arch. Prof. K. Brauna).
Po wojnie
Włochy
W 1948 we Wloszech połączyła się na nowo z mężem Ludogierdem i z córką Bożeną, którym udało się wydostać z okupowanej przez Sowiety Polski.
Wielka Brytania
Wraz z wojskiem przeszła do Wielkiej Brytanii. Odmówiła powrotu do Polski rządzonej przez komunistów. Po 1948 była współtwórczynią polskich teatrów emigracyjnych w Londynie, w tym teatru dla dzieci Syrena, który stworzyła wraz z Reginą Kowalewską i którego była kierowniczką w latach 1959-1960. Znalazła się jednak wraz z rodzina w ciężkich warunkach materialnych.
Kanada
Jadwiga Domańska w 1960 wyemigrowała z rodziną do Kanady, gdzie kontynuowała działalność artystyczną oraz ukończyła studia pedagogiczne w Winnipegu. Od 1967 mieszkała w Ottawie. Przez 14 lat pracowała jako nauczycielka języka francuskiego. Dzięki jej wysiłkom w roku obchodów kopernikańskich (1974) stworzono przedstawienie wg Jej scenariusza, które w wersji angielskiej wystawiane zostało w National Arts Centre w Ottawie. W latach 1980-87 prowadziła comiesięczny polski program telewizyjny. Prowadziła Ottawski Klub Teatralny i przygptpwywała przedsatwienia ,,teatru przy stoliku”. Była inicjatorką wieczorów poetyckich, podwieczorków przy mikrofonie oraz dorocznego konkursu recytatorskiego dla dzieci i młodzieży. Organizowała widowiska okolicznościowe i koncerty muzyki klasycznej. Brala udział w odczytach i sympozjach. W 1990 odwiedziła Polskę i uczestniczyła w obradach Nadzwyczajnego Zjazdu ZASP-u.
Z inicjatywy Jadwigi Domańskiej powstał na terenie Ottawy Fundusz Pomocy Szkołom Polskim na Kresach Wschodnich. Za Jej też sprawą wróciła na telewizyjną mapę prognozy w Kanadzie, temperatura w Warszawie.
Jej mottem życiowym zawsze był napis z bramy starego cmentarza ,,Na Pęksowym Brzyzku” w Zakopanem: „Naród, który traci pamięć, traci życie”.
Porucznik Jadwiga Domańska była zasłużonym członkiem Federacji Polek w Kanadzie, Stowarzyszenia Polskich Kombatantów w Kanadzie (SPK) i Koła Sybiraków. Była również członkiem Związku Artystów Scen Polskich (ZASP) i długoletnim członkiem Oddzału Ottawskiego Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie (PINwK – Ottawa).
W niestrudzony sposób organizowała programy artystyczne akademii świąt narodowych w Ottawie. Mowę pożegnalną nad Jej trumna wygłosił m.in. ówczesny prezes Oddziału Ottawskiego Polskiego Instytutu Naukowego w Kanadzie, dr inż. Aleksander M. Jabłoński.
Bogate archiwum Jadwigi Domańskiej, zawierające m.in. materiały dotyczące polskiego życia teatralnego na emigracji, przede wszystkim w Anglii i w Kanadzie, a także źródła do dziejów harcerstwa w Polsce i na emigracji, przechowywane są w Archiwum Polskiej Akademii Nauk (sygnatura zbioru: 302/659).
Jadwiga Domańska recytuje wiersz Mariana Hemara ,,Wola Polski” podczas bankietu z okazji 50-lecie Polskiego Instytutu Naukowego w National Arts Centre w Ottawie w 1993 r. (arch. M. Jabłońskiego (fot. J. Sokołowski))
Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia
Jadwiga Domańska posiadała szereg ważnych odznaczeń i wyróżnień: wojskowych, cywilnych i kombatanckich.
- Krzyż Oficerski V klasy Orderu Polonia Restituta (1986)
- Krzyż Kawalerski IV Klasy Orderu Polonia Restituta (1959)
- Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami (1946)
- Krzyż Monte Cassino (1946)
- Krzyż włoski Corona d’Ialia (1945)
- Srebrny Krzyż SPK w Kanadzie (1973)
- Złoty Krzyż SPK w Kanadzie (1988)
- Złota Odznaka Honorowa Kongresu Polonii Kanadyjskiej (KPK) (1976)
- Civitas Christiana (1995)
Ważne role teatralne Jadwigi Domańskiej
Jadwiga Domańska wystapiła w 40 głównych rolach w reperatuarze klasycznym oraz współczesnym, m.in.:
Maryna i Rachela w Weselu St. Wyspiańskiego,
Rachela w Judaszu z Kariothu K. H. Rostworowskiego,
Amelia w Mazepie J. Słowackiego,
Księżniczka Eboli w Don Carlosie F. Schillera,
Kandyda w Candide B. Shaw’a,
Marguerite (rola tytułowa) w Damie Kameliowej A. Dumas,
Księżniczka Turandot w Turandot C. Gozzi.
Wystąpiła tez w filmie p.t. ,,Wielka Droga” (1946) nakręconym w Wielkiej Brytanii przez filmowców polskich.
W Ottawie była kierownikiem artystycznym Klubu Teatralnego Ottawskiego i orgnizowała szereg inscenizacji między innymi kilkakrotnie Jasełka L. Rydla. Po Jej śmierci Klub przybrał nazwę ,,KlubTeatralny im. Jadwigi Domańskiej”, która istnieje do dnia dzisiejszego.
Publikacje
Jadwiga Domańska opublikowała szereg artykułów w prasie polonijnej, których przykłady są podane poniżej:
- Domańska – Wspomnienie o Teatrze 2-go Korpusu, SPK w Kanadzie, Vol. 13, No. 1/49, January 1974., pp. 6-8, Toronto, Ontario, Canada, with short commentary by Hanna Chylińska
- Domańska – Teatru okres heroiczny i służebny, artykul, Jubileuszowy Kalendarz Polski, Ottawa – Philadelphia, Promyk Publishing, 1994.
Bibilografia
Braun Kazimierz, Jadwiga Domańska – teatr jako służba. W książce Szkice o ludziach teatru. Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1996.
Kanadyjsko-Polski Instytut Badawczy, Ogniwa jednego łańcucha. 1956-2006. 50 lat Federacji Polek w Kanadzie, 2006, str. 276-8.
Polski Instytut Naukowy w Kanadzie, Biuletyn Jubileuszowy 1993. 1943-1993, Montreal, 1993, str. 192.
Wyczyński, Paweł, Andrzej H. Ruszkowski, Richard Sokoloski, eds, A Search for Knowledge and Freedom. The Polish-Canadian Perspective, Promyk, Ottawa, 1995, str. 222-3, 253-4.
Zbiory archiwalne Jadwigi Domańskiej w Archiwum Polskiej Akademii Nauk (APAN) – Sygn. 302/625
Websites:
http://www.cultureave.com/teatr-w-sluzbie-narodu-jadwiga-domanska-1907-1996/
http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?osoba=1151698
http://hej-kto-polak.pl/wp/?p=67342
http://www.encyklopediateatru.pl/osoby/40586/jadwiga-domanska
Fotografie z archiwum prof. Kazimierza Brauna, Buffalo, NY, USA
- Fotografia Jadwigi Domańskiej po ukończeniu Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie w 1932 r (zdjęcie z legitymacji aktorskiej)
- Fotografia Jadwigi Domanńskiej z lat 60-tych ub. stulecia
Fotografia z archiwum Aleksnadra Maciej Jabłońskiego, Ottawa, ON, Kanada
- Fotografia Jadwigi Domańskiej z 1993,
/HK/
