Inż. Wacław Czerwiński (1900 – 1988)

Urodził się 16 listopada 1900 w Czortkowie (na Ukrainie). Zmarł 17 czerwca 1988 w Toronto (Downsview) i tam został pochowany. Wybitny polski i kanadyjski konstruktor lotniczy, twórca i pionier polskiego i kanadyjskiego szybownictwa. Absolwent Wydziału Mechanicznego Politechniki Lwowskiej, specjalista od areodynamiki i światowej sławy konstruktor szybowcowy. Pracownik badawczy i wykładowca w Politechnice Lwowskiej, University of Toronto i National Research Council of Canada. Dzieciństwo i lata młodzieńcze spędził w Polsce gdzie został wychowany w polskiej patriotycznej rodzinie kresowej w atmosferze służby dla Ojczyzny.

Wykształcenie

Studia wyższe odbył na Politechnice Lwowskiej i w 1931 na Wydziale Mechnicznym uzyskał dyplom inżyniera.

Przed wojną

Już podczas studiów, w Związku Awiatycznym Sudentów Politechniki Lwowskiej (ZASPL) zaprojektował i zbudował swój pierwszy szybowiec CW-I, na którym 25 maja 1928 Szczepan Grzeszczyk wykonał pierwszy w Polsce lot szybowcowy. W 1929 Wacław Czewiński był współzałożycielem Warszatów Szybowcowych ZASPL gdzie zostały zbudowane kolejne szybowce szkolne: CW-II i CW-III. W 1929 odkrył w Bieszczadach tereny szybowcowe: w Bezmiechowej (gdzie utworzono Wyczynową Szkołę Szybowcową) oraz w Ustjanowej (gdzie założono Wojskowy Obóz Szybowcowy). W 1930 Czerwiński zaprojektowal pierwszy polski szybowiec dwumiejscowy, będący też pierwszym szybowcem wyczynowym, CW-IV. Na nim ustanowiono kilka rekordów Polski długotrwałości lotu tak w kategorii jedno- jak i dwu-miejscowej. W 1931 już będąc świetnym młodym konstruktorem, uzyskał dyplom inżyniera na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej. Wtedy podjął pracę w polskim przemyśle lotniczym jako konstruktor i współwłaściciel wytwórni szybowców Warsztaty Szybowcowe ZASPL we Lwowie.

W latach 1931-1935 był asystentem na Politechnice Lwowskiej i kierownikiem technicznym Instytutu Techniki Szybownictwa we Lwowie. W 1932 wspólnie z Inż. Wladysławem Jaworskim wydał pierwszy polski podręcznik budowy szybowców dla amatorów. Owocem współpracy z Inż. Władysławem Jaworskim były następne dwa szybowce CWJ i CWJ-bis ,,Skaut”. Potem jednak Czerwiński powrócił do samodzielnego projektowania i powstał wtedy CW-5 bis, jeden z najpopularniejszych i najczęściej uzywanych szybowców w przedwojennej Polsce (ustanowiono na nich dziesięć rekordów Polski). Następnie wspólnie z Jaworskim opracował projekt szybowca treningowego ITS-II, a wkrótce potem samodzielnie szybowiec akrobacyjny CW-7 i szkolny CW-8. Z końcem 1935 został Głównym Inżynierem i Projektantem Szybowców w Wojskowych Warsztatach Szybowcowych w Krakowie, które mieściły się na terenie parku

2 pułku lotniczego, na lotnisku Rakowice w Krakowie. Podczas pracy w tym zakładzie powstało 5 nowych szybowców: WWS-1 ,,Salamandra”, a następnie szkolny WWS-2 ,, Żaba” i jego wersja zmodyfikowana Żaba- II” oraz ,,Żaba-II bis”, a pod koniec pracy szybowiec treningowy WWS-3 ,,Delfin”. W 1938 opracował wspólnie z Inż. Michałem Blecherem szereg projektów wstępnych szybowców, m.in. WWS ,,Tryton”.

W 1936 Inżynier Czerwiński przeszedl do pracy w Państwowych Zakładach Lotniczych (PZL) w Warszawie, a następnie zostal kierownikiem zespołu konstrukcujnego samolotów w Podlaskiej Wytwórni Samolotów (PWS) w Białej Podlaskiej. Opracował wtedy projekt szybowca PWS-101. Był to jeden z najlepszych polskich szybowców wyczynowych produkowanych seryjnie przed wojną. Na krótko przed wybuchem wojny wykonano następny szybowiec wg projektu Czerwińskiego – PWS-102 ,,Rekin”.

 

Pracując w PWS Inż. Czerwiński wspólnie z Inż Zygmuntem Jabłońskim, zaprojektowal dwa swoje pierwsze samoloty: PWS-33 ,,Wyżel” i PWS-41. PWS-33 ,,Wyżeł” byl unikalnym dwusilnikowym samolotem szkolnym dla treningu nawigacyjnego załóg bombowców PZL-37 ,,Łoś”. Samolot ten zdobył ogromne uznanie na wystawie lotniczej w Paryzu w 1938. Natomiast samolot PWS-41 był samolotem treningowym dla załóg samolotów rozpoznawczo-bombowych PZL-23 ,,Karaś”.

 

Do wybuchu II wojny światowej Inż. Czerwiński zaprojektowal łącznie osiemnaście wysokiej klasy szybowców i równie doskonałych samolotów.

Losy wojenne

Francja i Anglia

Po ewakuacji polskiego personelu lotniczego wraz z inżynierami z polskiego przemysłu lotniczego do Rumunii we wrześniu 1939, zdołał się przedostać do Francji gdzie pracował z szeregiem polskich konstruktorów we francuskiej wytwórni samolotów w Tuluzie. Po upadku Francji w 1940 został ewakuowany do Anglii. Polski Rząd na Uchodźstwie powołał wtedy tzw. Polska Grupę Techniczną, składającą się ze specjalistów różnych branży. Grupa lotnicza, w której był Czerwiński została włączona do powołanego Wojskowego Instytutu Technicznego. Pracował w tym Instytucie aż do czasu wyjazdu do Kanady w 1941. Na podstawie umowy polsko-kanadyjskiej postanowiono przerzucić do Kanady znaczącą grupę polskich inżynierów, techników i naukowców dla wsparcia aliantów i równocześnie kanadyjskiego wysiłku wojennego. W pierwszej kolejności i dzięki rekomendacji słynnego polskiego konstruktora lotniczego Inż. Wsiewołoda Jana Jakimiuka pojechali do Kanady konstruktorzy lotniczy. Łącznie liczna grupa wszystkich specjalistów skierowanych podczas wojny do Kanady wyniosła ok. 400 inżynierów oraz 265 naukowców różnej specjalności.

Kanada

W 1941 Inż. Wacław Czerwiński znalazł się w Kanadzie i zostal skierowany do zespołu pod przewodnictwem Inż. Wsiewołoda Jana Jakimiuka w filii brytyjskiej firmy De Havilland Aircraft of Canada, w Donsview, Ontario. Dzisiaj Donsview jest dzielnicą metropolii Toronto. Firma ta podczas wojny zaslynęła z produkcji świetnego samolotu myśliwsko-bombowego średniego zasięgu De Havilland „Mosquito”. ‘’Mosquito” posiadał jak polski samolot ,,Wyżeł” konstrukcję ze sklejki drewnianej. Przy tym projekcie przydały się bardzo rozwiązania Inż. Czerwińskiego. Podjął się zadania udoskonalenia metod produkcji sklejki używanej do konstrukcji tego samolotu i był również wynalazcą unikalnego połączenia drewnianej sklejki z aluminium. Zajmował się również innymi usprawnieniami detali konstrukcji samolotowych, które przyniosły mu rozgłos w całym lotniczym przemyśle kanadyjskim.

Jednak już w rok później przeszedł do innych zakładów lotniczych – Canadian Wooden Aircraft Ltd. gdzie zajął stanowisko Głównego Inżyniera. Według niektórych źródeł firmę miał założyć sam Czerwiński. Firma ta zajmowała się masową produkcją tzw. chwytów powietrza i zapasowych odrzucanych zbiorników na paliwo dla samolotów głównie wojskowych. Odtworzył też z pamięci dokumentacje szybowców, które pojektował przed wojną w Polsce. Tak powstały trzy nowe szybowce, jako w pewnym sensie rozwinięcie konstrukcji dawnej ,,Salamandry” i ,,Żaby”: DH ‘’Sparrow”, CWA ‘’Wren” i CWA ‘’Robin”.

 

W tym czasie Polacy przyczynili się walnie do powstania wydziału lotniczego na University of Toronto. Tak powstal słynny i istniejący do dziś, University of Toronto Institute for Aeronautical Studies (UTIAS). Inż. Czerwiński rozpoczął tam prowadzenie wykładów z konstrukcji samolotów i aerodynamiki. Na UTIAS wspólnie z Prof. B.S. Shenstonem zaprojektował dwa następne szybowce: treningowy ‘’Loudon” i dwumiejscowy ‘’Harbinger” (wyk. jako prototypy).

Kolejnym jego miejscem pracy od 1946 byly słynne kanadyjskie zakłady lotnicze Avro Aircraft Ltd. w Malton, Ontario gdzie pracował do 1959. Początkowo byl tam kierownikiem grupy w biurze technicznym (Group Leader), następnie samodzielnym konstruktorem (Project Leader),

a potem szefem biura projektów wstępnych (Head of Preliminary Design Office). Pracując w tych zakładach bral udział w projektowaniu tak ważnych samolotów jak C102 ‘’Jetliner”, CF-100 ‘’Canuck”, a także słynny myśliwiec dalekiego zasięgu CF-105 ‘’Arrow”, a także pracował przy projekcie latającego spodka VZ-9 ‘’Avrocar”. Oblatywaczami ‘’Arrow” byli słynni piloci polscy:
Janusz ‘’Żura” Żurakowski i Władysław ‘’Spud” Potocki.

 

Następnie przeszedł do pracy w kanadyjskim Federalnym Instytucie Lotnictwa (National Aeronautical Establishment, National Research Council of Canada w Ottawie) w tzw.Supersonic Aerodynamics Section, czyli w Sekcji Aerodynamiki Ponaddźwiękowej. Pracował tam do 1966 i równocześnie wykładał na Wydziale Lotniczym (UTIAS) , University of Toronto. Po przejściu na emeryturę nie przerwał swojej działalności badawczej i inzynierskiej, i również rozpoczął współpracę z wytwórnią konstrukcji aluminiowych DAF-INDAL Corp. Był tam konsultantem przy projektowaniu turbin powietrznych (wiatraków) oraz zajmował się m.in. zagadnieniami lądowania helikopterów na okrętach.

Wacław Czerwiński byl niezwykle uzdolnionym inżynierem i byl cenionym za swoje praktyczne i unikalne rozwiązania techniczne. Był autorem 30 patentów kanadyjskich głównie dot. rozwiązań technicznych w lotnictwie, w tym w szybownictwie, ale również dot. zgadnień, których nie mógł studiować podczas swoich studiów na Politechnice Lwowskiej. Był świetnym praktykiem w dziedzinie inżynierii lotniczej i mechanicznej.

Uprawiał także malarstwo i brał udział w wielu wystawach. Zaprojektował witraż z wizerunkiem św. Jacka Odrowąża dla polskiego kościoła pod Jego wezwaniem (jako dar z okazji 1000-lecia Chrztu Polski). Witraż jest do tej pory podstawowym elementem wystroju jego prezbiterium.

Inżynier Czerwiński był członkiem wielu organizacji profesjonalnych zarówno w Polsce jak w Kanadzie takich jak n.p. Polski Aeroklub, Soaring Association of Canada, Canadian Aeronautics and Space Institute, American Institute of Aeronautics and Astronauitics, Association of Polish Engineers nad Technicians in Canada.

Odznaczenia

Nie są znane dokładnie odznaczenia i wyróżnienia jakie otrzymał Wacław Czerwiński, szczególnie z okresu ostatniej wojny. Do wyróżnień i nagród za pracę badawczą w dziedzinie lotnictwa należy F.W. (Casey) Baldwin Award za najlepszy artykuł opublikowany w 1961, w Canadian Aeronautical Journal (CAJ), Certificate of Honour nadany przez Soaring Association of Canada, tytuł Fellow of Canadian Aeronautics and Space Institute (którego był członkiem założycielem), i tytuł Associate Fellow of American Institute of Aeronautics and Astronautics.

Publikacje

Autor wielu artykułów i opracowań naukowych w dziedzinie projektowania szybowców i samolotów, oraz pokrewnych im zagadnień technologii lotniczej i inżynierii mechanicznej. Kilka przykładów artykułów autorstwa lub współautorstwa Inż. W. Czerwińskiego (część nie zawiera dokładnego opisu źródłowego):

1. Czerwiński, W. J. Jakimiuk – Military Transport Gliders. Could Be, Canadian Aviation, 1941
2. Czerwiński, W. J. Jakimiuk – Glider Training, Canadian Aviation, 1941
3. Czerwiński – The Canadian ‘’Robin”. Sailplane Ready for Postwar Production, Canadian Aviation, 1943
4. Czerwiński – Utility Gliders and Their Design, Soaring, USA
5. Czerwiński – Two Polish Sailplanes, Aeronautics, Great Britain
6. Czewriński and B.S. Shenstone – Two Seat Sailplanes, Aero Digest, USA
7. Czerwiński – Assembly Gluing for Small Workshops, Wood, Great Britain, 1949
8. Czerwiński and B. S. Shenstone – An Experiment in Teaching Design, The Engine, J. Can.
9. Czerwiński – Manpower Flight – Myth or Reality, Canadian Aeronautics and Space Journal, 1961.

Rodzina

Nie odnaleziono danych dotyczących rodziny Wacława Czerwińskiego.

Bibliografia

Wacław Czerwiński – hasło – na portalu samolotypolskie.pl http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/733/126/Czerwinski-Waclaw

Andrzej Wołodkowicz – Polish Contribution to Arts and Sciences in Canada, Mongteral 1969

Fot. Wacława Czerwińskiego, z nieznanego okresu, Wikipedia

 

/AMJ/

© Oskar Halecki Institute in Canada 2017

Pobierz biogram w PDF